Dziadkowie w rodzinie patchworkowej

Rola dziadków w zrekonstruowanej rodzinie jest traktowana nieco marginalnie, a przecież ma ona również ogromne znaczenie dla dalszego funkcjonowania rodziny i panujących w niej relacji. Jak dziadkowie mają się odnaleźć w patchworkowej rodzinie?

Trzy pokolenia w rodzinie patchworkowej

Rodziny zrekonstruowane po rozpadzie, w których żyją byli małżonkowie, ich wspólne dzieci, nowi partnerzy rozwiedzionych małżonków oraz dzieci z tych nowych związków – tak zwane rodziny patchworkowe, stają się coraz częściej spotykanym obecnie rodzajem rodziny. Niezależne od tego, czy ktoś neguje taki model rodziny, czy nie widzi w tym nic złego lub nawet dostrzega pozytywne skutki takiego układu, wraz ze wzrostem liczby rozwodów oraz rozstań par żyjących w związkach nieformalnych, rośnie również liczba takich rodzin.

Wiele osób, które obecnie stanowią część takiej rodziny, jeszcze kilka lat temu nawet nie mogłoby przypuszczać, że ten temat dotknie właśnie ich. Bardzo wiele mówi się o tym, jak ułożyć relację między byłymi partnerami i ich nowymi rodzinami, a także jak pomóc młodszym dzieciom odnaleźć się w takich okolicznościach oraz jak mogą sobie z tym poradzić starsze, nastoletnie dzieci. Niestety bardzo mało uwagi poświęca się i mówi o jeszcze jednym pokoleniu, którego przecież także dotyczą perypetie dorosłych dzieci i założonych przez nie rodzin – o dziadkach.

Senior w obliczu rozpadu istniejącej rodziny

Rozpad dotychczas trwających małżeństw i wejście swoich dzieci w nowe związki są często o wiele większymi wyzwaniami dla seniorów, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Rozwód przede wszystkim dotyczy oczywiście partnerów. Poza samymi zainteresowanymi jest to najtrudniejsza sytuacja dla dzieci, których rodzice się rozwodzą i zakładają nowe rodziny. Jednak dziadkowie również nie mają łatwo. Trzeba pamiętać o tym, że starsze osoby zazwyczaj wychowały się w zupełnie innym modelu rodziny i takie też obserwowały wokół siebie przez większą część życia.

Bardzo często zdarza się, że senior nie akceptuje (przynajmniej w początkowym okresie) wyboru swego dziecka, jego odejścia od rodziny i założenia nowej. Bardzo często stres związany z rozpadem rodziny jest dla osób starszych tak silny, że za wszelką cenę i wszelkimi dostępnymi sobie sposobami usiłują do tego nie dopuścić. Niezależnie od tego, czy uważają rozstanie swojego dziecka z partnerem za słuszne i uzasadnione czy nie, seniorzy nie powinni wymuszać na nim określonego zachowania. To jest dorosły człowiek i ma prawo do własnych decyzji. Nawet jeśli po czasie okażą się one niewłaściwe lub zupełnie błędne. Oczywiście seniorzy mogą i powinni rozmawiać o swoich spostrzeżeniach i uwagach ze swoimi dziećmi. Nie mogą jednak oczekiwać, że ich zdanie będzie dla dzieci wiążące. Jeżeli dziecko zdecyduje się odejść od partnera lub zostanie przez niego porzucone, rozpad rodziny staje się faktem. Co dalej?

Tworzenie zrekonstruowanej rodziny

Każda rodzina jest inna i nie ma gotowego przepisu na ułożenie często bardzo trudnych relacji w rodzinie patchworkowej. Trzeba zaznaczyć także, że rodzina zrekonstruowana nie wpisuje się w taki schemat, jak rodzina tradycyjna. Czynników zmiennych, które zadecydują o docelowym kształcie rodziny patchworkowej, jest mnóstwo. Podstawą jest kwestia, z kim zostają dzieci – jeżeli z rodzicem, który jest dzieckiem seniora, senior nie martwi się tak bardzo o to, czy nie utraci kontaktu z wnukami. W przeciwnym razie dochodzi także lęk o przyszłość relacji z wnukami, strach przed odseparowaniem i uniemożliwieniem lub utrudnieniem dalszego kontaktu przez rodzica, przy którym zostają dzieci.

Jeżeli rozpad rodziny nastąpił w atmosferze konfliktu, warto porozmawiać bezpośrednio z byłym współmałżonkiem dziecka o tym, jak w przyszłości mają wyglądać kontakty dziadków z wnukami. Jeżeli konflikt jest bardzo silny, najlepszą drogą jest wyłączenie rozmów z rodzicem opiekującym się wspólnymi dziećmi poza nawias tego konfliktu. Byli partnerzy podejmują różne, często bardzo impulsywne i nieprzemyślane działania względem siebie. Mimo wszystko nie powinny one jednak rzutować na kontakt wnuków z dziadkami, które przecież tego potrzebują.

Dla dzieci wyprowadzka jednego z rodziców z domu stanowi poważne zachwianie jego poczucia bezpieczeństwa i jest ogromną wyrwą w jego poukładanym świecie. Jednoczesna utrata kontaktu z rodziną tego rodzica, jeśli wcześniej ten kontakt był co najmniej prawidłowy, będzie dodatkowym źródłem cierpienia. Jest to także bolesne doświadczenie dla dziadków. Nie mieli oni wpływu na relację w związku rodziców swoich wnuków i nie powinni ponosić konsekwencji rozpadu tego związku.

Relacje dziadków z wnukami

Rodziny zrekonstruowane w początkowym okresie często przypominają prawdziwe pole bitwy. Nie oznacza to, że tradycyjne rodziny są wolne od większych i mniejszych nieporozumień; jednak zdecydowanie łatwiej ułożyć w nich relacje. W tym momencie zadaniem dziadków jest nawiązanie poprawnego kontaktu z nowym partnerem swojego dziecka, który staje się ojczymem lub macochą dla ich wnuków. Nie musi być to od razu serdeczna przyjaźń. Jednak dobry kontakt jest niezbędny do tego, by nie ucierpiały relacje dziadków z wnukami.

Jeżeli chodzi o sytuację, w której dzieci zostają pod opieką tego rodzica, który nie jest dzieckiem seniorów – relacje między rodzicem a jego byłymi teściami powinny zostać zupełnie odcięte od relacji byłych małżonków. Jeżeli w czasie trwania małżeństwa rodziców dziecka kontakt z teściami był dobry i nawiązali oni silny kontakt z dziećmi, taka relacja powinna być kontynuowana. Wiadomo jednak, że to jest tylko piękna teoria. Życie pokazuje przeróżne obrazy tego, co dzieje się po rozpadzie rodziny. Była synowa czy zięć, który sprawuje opiekę nad ich wnukami, może z różnych powodów dążyć do utrudnienia lub uniemożliwienia dziadkom spotkań z wnukami. Jeżeli takie zachowanie nie jest podyktowane realnym dobrem dzieci, a jedynie subiektywnymi odczuciami, znormalizować tą sytuację można za pośrednictwem sądu rodzinnego. Jeżeli rodzic opiekujący się dziećmi mimo ustalenia sądu nadal uparcie będzie izolował wnuki od dziadków, naraża się na przewidziane prawem konsekwencje.

Nawet jeżeli seniorzy obwiniają za rozpad rodziny właśnie tego rodzica, przy którym po rozwodzie zostały dzieci, nie mogą w żadnym wypadku krytykować go w obecności wnuków lub wręcz buntować ich przeciwko niemu. Wszystkie żale i pretensje powinny pozostać między dorosłymi i między nimi zostać załatwione, nie wolno w takie przepychanki wciągać dzieci. Jeżeli dziadkowie będą nastawiali wnuka przeciw rodzicowi, może on wystąpić o zakazanie im kontaktów z wnukami lub znaczne ich ograniczenie.

Przyszywane wnuki, przyszywani dziadkowie

Nowe dzieci w rodzinie zrekonstruowanej – co to oznacza dla dziadków? Omówione wyżej kwestie dotyczyły wyłącznie „prawdziwych” wnuków; czyli tych ze związku dziecka seniorów z jego byłym partnerem. Jeżeli po rozwodzie syn czy córka seniorów wchodzi w relacje z osobą, która także ma swoje dzieci, dla dziadków oznacza to pojawienie się nowych wnuków.

Często nie są to malutkie dzieci, ale już kilkuletnie czy jeszcze starsze. Dla nich również nowa sytuacja jest trudna. Błędem, który czasami popełniają seniorzy, jest ignorowanie lub odrzucanie tych nowych dzieci i „uznawanie” wyłącznie biologicznych wnuków. Trudno wymagać od seniorów, by od pierwszego spotkania traktowały maluchy jak własne wnuki. Warto jednak pracować nad tą relacją. W końcu dziecko seniorów stało się ojczymem lub macochą dla tych dzieci i tak czy inaczej zaczęły one stanowić część rodziny. Bardzo ważne jest, aby seniorzy byli elastyczni w tej nowej relacji. Nie powinni narzucać sobie z góry schematu, według którego tą relację chcą poprowadzić.

Bardzo ważna jest rozmowa seniorów ze swoim dzieckiem i jego nowym partnerem i wspólne wypracowanie sposobu na nawiązanie jak najlepszych stosunków między „przyszywanymi” dziadkami i wnukami. Jest to niezbędne, ponieważ trudna do wyobrażenia jest sytuacja, kiedy podczas spotkań rodzinnych i wzajemnych wizyt dzieci nowego partnera są przez dziadków traktowane zupełnie odmiennie niż biologiczne wnuki. Jeżeli na początku pojawia się jakaś niechęć do tych dzieci, trzeba ją w sobie stopniowo zwalczać. W końcu to nie one są winne rozpadu dotychczasowej rodziny swojego ojczyma lub macochy. Warto się starać, nawet jeżeli są one zupełnie inne w obyciu i zachowaniu, niż biologiczne wnuki i z początku trudno jest zapałać do nich sympatią. Dzięki temu relacja na linii dziadkowie – wnuki będzie poprawna i komfortowa dla obu stron.

Narodziny dziecka w rodzinie zrekonstruowanej

Będzie to także odpowiednie przygotowanie na ewentualne pojawienie się nowego wnuka – wspólnego dziecka partnerów w nowej rodzinie. Warto spojrzeć na to także z drugiej perspektywy – biologiczne wnuki seniorów w takiej sytuacji często również zyskują nowych, „przyszywanych” dziadków. Seniorzy z pewnością chcieliby, żeby ich wnuki czuły się dobrze w towarzystwie nowych dziadków i były przez nich dobrze traktowane. Warto podkreślić, że nikt nie wymaga, by seniorzy pokochali swoje „przyszywane” wnuki. Ich relacja powinna być po prostu oparta na wzajemnym szacunku i wyrozumiałości, a sympatia i przywiązanie przyjdzie z czasem.

Dziadkowie na froncie konfliktu

Niezależnie od tego, jaki konkretnie charakter przybierze ostatecznie rodzina patchworkowa, z jakiego powodu rozpadła się rodzina pierwotna oraz niezależnie od oceny tej sytuacji przez seniorów; najważniejsze jest to, by nie dać się wciągnąć w konflikty między byłymi partnerami, między obecnym a byłym partnerem dziecka seniorów czy innymi członkami takiej posklejanej rodziny. Zachowanie dystansu jest bardzo ważne dla utrzymania dobrych relacji z wnukami i ze swoim dzieckiem.

Bardzo często szczególnie starsze dzieci i nastolatkowie właśnie u dziadków szukają wsparcia i poczucia stabilizacji po rozpadzie związku swoich rodziców. Odżegnywanie się od trwającego konfliktu, jeśli taki pojawi się w rodzinie, pozbawi jego strony ewentualnych argumentów później wysuwanych przeciw dziadkom. Zmniejszy także prawdopodobieństwo utrudniania kontaktów z wnukami przez ich opiekuna.

Najgorszą z możliwych jest sytuacja, kiedy dziadkowie oskarżani są o istotne przyczynienie się do rozpadu małżeństwa czy związku swojego dziecka przez jego byłego małżonka. Seniorzy nie powinni się angażować w związek swojego dziecka (chyba, że dzieje się w nim coś bardzo złego, np. przemoc domowa – wtedy oczywiście reakcja jest wskazana!). Niedopuszczalna jest sytuacja, kiedy próbują psuć relacje między małżonkami wyłącznie z własnych, subiektywnych pobudek. Często niestety nie pamięta się o tym zawczasu. Później jest ogromny problem, jeśli były zięć lub synowa utrudnia kontakt swoim byłym teściom z wnukami. Trzeba pamiętać, że postępowanie sądowe o uregulowanie takich kontaktów jest ostatecznością. Trwa ono bardzo długo, a w czasie jego trwania z powodu braku kontaktu relacje dziadków z wnukami mogą faktycznie bardzo się osłabić. Lepiej więc nie dopuścić do takiej sytuacji, niż po fakcie żałować swojego postępowania.

Gdy senior zakłada nową rodzinę

Omawiając kwestie zrekonstruowanej rodziny, warto poświęcić także chwilę zagadnieniu, jakim jest założenie nowej rodziny przez seniora. O ile właściwie nikogo już nie dziwi zakładanie nowych rodzin przez osoby w przedziale wiekowym 30-40 lat; o tyle wchodzenie seniorów w nowe związki ciągle jeszcze budzi zdumienie lub nawet kontrowersje. Jeżeli senior już od długiego czasu jest samotny i potrzebuje towarzystwa, często rodzina popiera pomysł jego wstąpienia w nowy związek, jeśli spotka odpowiednią osobę.

Zdarza się jednak, że dzieci seniora z niezadowoleniem przyjmują do wiadomości fakt, że ich rodzic związał się z nową osobą. Jeżeli chodzi o nowego partnera seniora w roli „przyszywanej” babci czy dziadka, również wszystko zależy od relacji panujących w rodzinie. Jeżeli dziadkowie się rozwiedli i jedno z nich ma nowego partnera, zaakceptowanie nowej babci czy dziadka może być dla wnuków trudne. Być może, nawet niewykonalne w początkowym okresie tej znajomości. Z drugiej strony, nowy partner seniora niekoniecznie może czuć się swobodnie w towarzystwie dzieci. Może nie chcieć wejść w rolę dziadka lub babci, jeżeli nie ma na tym polu żadnego doświadczenia. Aby relacje były poprawne, bardzo ważne w tym przypadku jest nienarzucanie określonych zachowań ani seniorowi, ani dzieciom. Taka relacja powinna wykształcić się naturalnie i w swoim tempie.

Pozytywne nastawienie do zmian kluczem do sukcesu

W rodzinach patchworkowych najważniejsza jest otwartość na jej nowych członków i wyjście poza znane sobie, utarte dotychczas schematy. Rodzina, która się rozpadła, mogła rządzić się zupełnie innymi zasadami od tych, które kształtują się w rodzinie zrekonstruowanej. Bardzo ważne jest, aby rozmawiać o swoich potrzebach i oczekiwaniach aby wypracować zadowalające kompromisy. W rodzinie patchworkowej bardzo dużą rolę odgrywa czas, nieco inaczej, niż w rodzinie tradycyjnej. Wszystko musi być dokładnie zaplanowane, kiedy i u kogo przebywają dzieci. Być może seniorzy będą musieli liczyć się z tym, że nie będą spędzać z wnukami tak dużo czasu, jak było to przed rozwodem ich rodziców.

Nie warto jednak się obrażać i domagać tak częstych spotkań jak wcześniej, ponieważ prawdopodobnie jest to już niemożliwe. Trzeba postarać się zaakceptować nową sytuację i odnaleźć się w nowym kształcie rodziny. Mimo trudności i przeciwności, jakie napotykają członkowie posklejanej rodziny, możliwe jest zadowalające funkcjonowanie w niej. Warunkiem do tego jest jednak rezygnacja ze stawiania spraw na ostrzu noża i uwzględnienie potrzeb i możliwości innych członków rodziny. Najważniejsze przecież jest to, żeby członków rodziny łączyły więzi i rodzina była szczęśliwa, nawet jeśli odbiega od tradycyjnego modelu.